لایروبی خلیج گرگان؛ آرزوی فراموش‌شده‌ای که دولت سیزدهم برآورده کرد

ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به‌ عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست ‌محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد.

وی گفت: احیای خلیج گرگان از طریق لایروبی کانال‌های آبرسان، یک اقدام جدید و بدون تجربه قبلی است که برای مشخص شدن دقیق نتایج مثبت و یا عوارض منفی آن، قبل از هرگونه اقدام عملی باید نسبت به شبیه‌سازی این طرح اقدام کرد.

این پهنه سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی تر کرده است.

عضو دیگر هیات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در حوزه آبخیزداری هم گفت: لایروبی برای برقراری ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر، یک اقدام تسکین‌دهنده محسوب می شود و انجام آن برای کوتاه مدت ضروری است.

یکی دیگر از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم گفت: نجات خلیج گرگان وابستگی مستقیم به دریای خزر دارد اما بررسی ها بیانگر آن است که سهم رودخانه‌ها و منابع آبی ایران به این دریا بسیار ناچیز و غیرقابل اتکا است.

وی همچنین به هماهنگی بیشتر بین استانی در تبادل اطلاعات و ارتباط بیشتر با کشورهای حوزه دریای خزر از جمله روسیه و ترکمنستان برای نجات خلیج گرگان تاکید کرد.

وی گفت: برخی به اشتباه احیای بنادرگز و ترکمن را در دستور کار قرار دادند و با اقدامات غیرکارشناسی و نگاه محدود و رقابتی منطقه‌ای ، شرایط را برای خلیج گرگان سخت‌تر کردند.

لایروبی خلیج گرگان شتاب می‌گیرد

مدیر طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: طرح نجات خلیج گرگان از سال ۹۸ جدی‌تر شد و خشکی رو به تزاید این پهنه آبی، اجرای طرحی برای جلوگیری از مرگ آرام آرم این اکوسیستم را به مطالبه همگانی تبدیل کرد.

مقدم گفت: بر اساس آن‌چه پیشینیان ما نقل کرده و دهان به دهان منتقل کردند، خلیج گرگان در دهه‌های قبل به طور مستمر و همیشگی لایروبی می‌شد که این روش برای ادامه حیات خلیج باید تکرار شود.

به دلیل نبود منابع آبی دائمی و کافی، طی چند سال اخیر افزون بر ۳۰ درصد از مساحت ۴۰۰ کیلومتر مربعی خلیج گرگان و بخش مشرف به کانال آشوراده و چپقلی خشک شد که مطابق مطالعات صورت گرفته، لایروبی کانال‌ها اولویت نخست برای اقدام عملی نجات این پهنه آبی از خشک شدن است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر چه اولویت اول برای خلیج گرگان، احیای آن با تزریق آب است اما دیگر سناریوهای احتمالی در مورد این اکوسیستم هم باید با نگاه کارشناسانه دنبال شود.

قطع راه ارتباطی با دریای خزر به عنوان منبع اصلی تزریق آب، سطح آب خلیج گرگان را طی دهه‌های اخیر آرام آرام کم کرد و در کنار دیگر عوامل انسانی و طبیعی، چالش‌های بسیاری را مقابل این اکوسیستم ارزشمند قرار داد.

وی گفت: اعتبار پنج هزار میلیارد ریالی دولت سیزدهم برای نجات خلیج گرگان نشانه اهتمام جدی دولت برای یافتن راهکار خروج این پهنه آبی از وضعیت نامناسب فعلی است.

چهار عضو طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به همراه مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان در میزگرد ایرنا مرکز گلستان اهمیت شتاب‌بخشی به اجرای طرح نجات این پهنه آبی را مورد تاکید قرار دادند.

وی خاطر نشان  کرد: اگر پسروی خلیج گرگان تداوم داشته باشد، آلودگی در منطقه به دلیل جریان نداشتن آب، بالا می‌رود و خسارت جبران ناپذیری گریبان ساکنان جوامع پیرامونی را خواهد گرفت.

مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان هم گفت: با توجه به این که تهدید خشکی خلیج گرگان در این سالها تشدید شده، نباید بیش از این فرصت را برای نجات این پهنه آبی از دست داد.

 وی بیان کرد: برای احیای خلیج گرگان نباید فقط به یک راه‌حل اکتفا کرد و از توجه و بررسی راه‌های قابل انجام دیگر غفلت نمود.

در چند سال گذشته برخی فعالیت‌ها در راستای توسعه و حفظ کشاورزی در روسیه این رودخانه را با فراز و نشیب‌هایی همراه کرده است. 

دکتر ذوالفقاری افزود: برای نجات خلیج گرگان که دارای پشتوانه علمی و مطالعاتی است و انجام آن تاثیر زیادی بر اقتصاد و محیط زیست منطقه دارد باید تلاش ها دوچندان شده و از فرصت‌ها به طور کامل استفاده کرد.

مدیر طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان از طرح مطالعاتی احیای خلیج گرگان به عنوان یک گنجینه اطلاعاتی نام برد و گفت: این طرح در دسترس مدیران دستگاه های اجرایی قرار دارد و امیدواریم هرچه سریعتر اقدامات مدنظر برای اجرای آن شتاب گیرد.

سعید شربتی افزود: با تغییر اقلیم سال‌های اخیر، دمای منطقه افزایش فراوانی یافته و این افزایش دما میانگین شوری آب این خلیج را به ۲۵ درصد رسانده که رهاورد آن تخریب بیشتر محیط زیست و ایجاد یک شوره‌زار بزرگ در منطقه است.

به گفته مقدم حدود ۵۰۰ هزار تا یک میلیون نفر از جمعیت منطقه تحت تاثیر مستقیم خلیج گرگان هستند و باید تلاش کنیم که با نجات خلیج، این ظرفیت در راستای تامین معیشت و حفظ محیط زیست حفظ شود.

رسول قربانی افزود: رودخانه ولگای روسیه بیشترین سهم را در تامین آب دریای خزر دارد که نقش آفرینی این رودخانه با ورودی فراوان آب به دریای خزر نفع بیشتری را نصیب ایران و در ادامه خلیج گرگان خواهد کرد.

امیر سعدالدین افزود: در اجرای طرح نجات خلیج گرگان در کنار فعالیت‌های مکانیکی باید برای پایداری طبیعت و اکوسیستم منطقه نیز فکر اساسی کرد.

رودخانه ولگا پس از طی مسیر طولانی به دریای خزر می‌ریزد، به طوری که حدود ۸۰ درصد آب خزر توسط این رود تامین می‌شود ونقش مهمی در حیات این دریاچه دارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: با ساخت سدهای متعدد روسیه بر روی ولگا، آبدهی این رودخانه به دریای خزر کاهش یافته و خشکی خلیج گرگان سرعت بیشتری به خود گرفت.

 مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان افزود: برخی با توجه به شرایط دشوار فعلی خلیج گرگان، خواستار توقف برنامه های علاج بخشی هستند اما مگر فردی که سالمند شده و نیاز به درمان و مراقبت دارد، به حال خود رها می شود که ما خلیج گرگان را با تاثیر بسیار زیاد بر اقتصاد و محیط زیست منطقه به حال خود رها کنیم؟

با شروع فعالیت دولت سیزدهم، تلاش برای احیای این پهنه آبی به طور ویژه در دستور کار قرار گرفت و پس از سال‌ها وعده بدون اجرا، طرح لایروبی خلیج گرگان به عنوان یکی از جدی ترین ایده های کارشناسانه برای پایان روزهای بی آبی این پهنه آبی در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت.

وی گفت: راه‌حل‌های در نظرگرفته شده برای احیای خلیج گرگان باید نزدیک به طبیعت باشد و اجرای آن بار اضافی بر دوش اکوسیستم تحمیل نکند.

این استاد دانشگاه گفت: برای احیای خلیج گرگان که گرفتار این شرایط سخت و خشکسالی گسترده شده باید به مطالعات عمیق و کاربردی کارشناسی مسلح شویم و راه‌های علمی و منطبق با واقعیت را به اجرا دربیاوریم.

لایروبی خلیج گرگان مصوبه مهم دولت سیزدهم بود

وی خشک شدن خلیج گرگان را متاثر از تغییرات اقلیمی در منطقه دانست و گفت: برای جلوگیری از خشک شدن این خلیج باید ارتباط آن با دریای خزر برقرار شود .

توجه به احیای خلیج گرگان و رهایی از خشکی این پهنه آبی از جهات اقتصادی و اجتماعی بسیار ضروری است و اگر اقدام عملی برای احیای آن شتاب نگیرد، تا سال ۱۴۰۲ ارتباط طبیعی خلیج گرگان با دریای خزر برای همیشه قطع شده و مانند خلیج “حسن‌قلی” و تالاب گمیشان گرفتار خشکی می شود.

نباید فرصت نجات خلیج گرگان را از دست داد

خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییر کاربری اراضی تالاب و بهره برداری بی رویه، ورود آلاینده های صنعتی، کشاورزی و شهری، تخریب ناشی از فشار فزاینده جمعیت بر تالاب، اجرای طرح های توسعه در اراضی غرب و شمال غرب تالاب، رسوب گذاری و سایر عوامل طبیعی در کنار کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال های اخیر مهمترین عامل تهدید خلیج گرگان است.

وی اظهار داشت: تبدیل این محدوده وسیع به جنگل و پناهگاه حیات وحش، می تواند یکی از طرح های احتمالی برای سرنوشت خلیج گرگان در آینده و به سرانجام نرسیدن طرح لایروبی دارد اما همه این فرضیه‌ها به مطالعه دقیق و کارشناسی نیاز دارد.

منبع: https://www.irna.ir/news/84862494/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A8%DB%8C-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC-%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87

وی تاکید کرد: تنها نجات خلیج گرگان که به تایید بسیاری از کارشناسان و متخصصان نیز رسیده است، احیای راه ارتباطی آبی با دریای خزر است.

نبود راه ارتباطی با دریای خزر، سرعت خشکیدن خلیج گرگان را شدت داد و این محدود چند صدهکتاری را به مکانی مستعد خیزش گرد و غبار تبدیل کرد.

قربانی با بیان این‌که برخی به بهانه‌های غیرعلمی به دنبال لایروبی نکردن کانال‌های آبرسان خلیج گرگان هستند افزود: جواب این افراد را نباید داد و بدون توجه به این حاشیه‌ها باید اجرای طرح لایروبی تسریع شود.

ضرورت توجه به احیای خلیج گرگان از تهدید خشکی

ذوالفقاری گفت: برای طرح نجات بخشی خلیج گرگان حدود ۱۰۰ نفر از متخصصان در کارگروه های تخصصی مشارکت دارند تا این طرح مطالعاتی آماده اجرا شود.

پس از حضور آیت الله سید ابراهیم رییسی در خلیج گرگان، وی دستور فوری آغاز لایروبی و رسوب برداری از کانال‌های سه گانه منطقه را صادر کرد و پس از مدت کوتاهی با هماهنگی سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مجری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا به عنوان پیمانکار، مرحله نخست این عملیات آغاز شد که برای انجام آن از چند روز قبل ۴۰ دستگاه ماشین آلات سنگین برای لایروبی وارد کانال آشوراده شدند.

سعدالدین ادامه داد: تغییرات اقلیمی طبیعی مشکلی برای طبیعت به همراه ندارد اما جایی که این تغییرات با دخالت انسان ایجاد شده باشد باید نگران تبعات و هزینه‌های آن بود.

یکی از راه‌های عملیاتی برای نجات خلیج گرگان از شرایط فعلی، جلوگیری از دستکاری در طبیعت با ایجاد بنادر متعدد و یا کنترل آورد رسوب و آلودگی سموم و کود از بالادست به خلیج گرگان است.

 وابستگی خلیج گرگان به خزر

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: خلیج گرگان ارتباط مستقیم با سلامت جامعه دارد و تشدید خشکی آن امکان بروز و گسترش برخی بیماری‌های مرتبط با انسان و دام را تشدید خواهد کرد.

وی ادامه داد: بررسی همه طرح ها و نظرات کارشناسان ما را به این باور می‌رساند که هیچ کارشناسی با اصل “برقراری ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر” مشکلی ندارد و اختلاف نظرهای موجود بر سر نحوه این ارتباط است.